Nakon dugotrajnog istraživanja, obimnog terenskog rada po čitavom Banatu i editovanja materijala, svetlost dana je ugledala publikacija „Ancient skies of Banat“ (editura Universităţii de Vest din Timişoara, 2023), zbornik na 382. strane za koji su rad napisali dr. Aleksandra Bajić i vrščanin Tamaš Fodor.
Zbornik sadrži radove istaknutih stručnjaka iz Srbije, Mađarske i Rumunije, i radi se o prvoj publikaciji koja se bavi arheoastronomijom, etnoastronomijom i istorijom astronomije u Banatu.
Šta je astroarheologija?
Arheoastronomija je nova nauka, svoj procvat doživljava poslednjih nekoliko decenija. U Srbiji, pa i u srpskom delu Banata, ona je tek u začetku. Između 2014. i 2018. godine, učinjen je prvi pokušaj organizovane nastave na Astronomskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, gde je ova nauka uvedena kao izborni predmet na poslediplomskim studijama. Odabrao ga je i položio završni ispit samo jedan (tada) magistrant, Mr Jovan Aleksić, koji je za sada jedina osoba u Srbiji koja ima formalno obrazovanje za bavljenje ovom naukom. Zbog nedostatka interesovanja, ovaj izborni predmet je isključen iz nastave.
2014. godine je osnovano Društvo za arheoastronomska i etnoastronomska istraživanja „Vlašići“, sa sedištem u Beogradu. Do sada, ima desetak članova, stručnjaka iz različitih oblasti. Osnivači su Milorad Stojić, arheolog; Milan Dimitrijević, astronom; Aleksandra Bajić, neurolog i psihijatar; Hristivoje Pavlović, arhitekta i Stanko Milosavljević, inženjer softvera. Jedan od istaknutijih članova je Tamaš Fodor, bibliotekar iz Vršca. Ukratko rečeno, arheoastronomijom se danas u Srbiji bavi veoma mali broj ljudi, a jedino članovi društva „Vlašići“ bave se terenskom arheoastronomijom. Osposobili su se za astro-geodetska snimanja i merenja i nabavili najnužniju neophodnu opremu. Društvo se finansira izdavačkom delatnošću, a bavi se i prevođenjem starih pisanih izvora o astronomskom znanju (do sada su preveli i objavili nekoliko knjiga o astronomiji u kulturi antičke Grčke i Rima). Društvo „Vlašići“ je uspostavilo trajnu saradnju sa Astronomskim društvom „Ruđer Bošković“ iz Beograda i Društvom za klasične studije, koje godinama uspešno vodi prof. Ksenija Maricki Gađanski. Konferencije ovih Društava su otvorene za radove iz oblasti Astronomije u kulturi.
Među prvim istraživačkim poduhvatima članova Društva „Vlašići“ je bilo arheoastronomsko istraživanje Lepenskog Vira, o čemu je referisano na Konferenciji SEAC (Evropska asocijacija za astronomiju u kulturi) u Gracu, 2018. godine. Rad je štampan u zborniku sa Konferencije . Doneo je prva saznanja da su još u mezolitu, na ovim prostorima ljudi poznavali prividno godišnje kretanje Sunca i postavili svoje naselje tako da se izlazak Sunca na dugodnevicu vidi na zaravnjenom vrhu vulkanske stene Treskavac (Trescovat, u rumunskom delu Banata), iz svake tačke u naselju (nema izuzetaka). Isti događaj se mogao posmatrati i iz većine građevina u naselju, iz onih najsevernijih na severnom delu vrha a iz onih najjužnijih na južnom delu.
Ovo izuzetno delo, zlata vredno može se naručiti u Rumuniji, putem sledećeg linka: https://editura.uvt.ro/product/ancient-skies-of-banat/
